Appel om kunstens egenverdi 

Appell Kulturdagen under Arendalsuka av Fredrik Høstaker

Hei, eg heiter Fredrik Høstaker og eg er skodespelar. Akkurat no er eg ein del av skodespelarensemblet på Kilden Teater i Kristiansand. Og det er Kilden Teater som har sendt meg hit i dag for å seie nokre sjølvvalde ord på ein post i programmet eg ser heiter «Appell for kunstens eigenverdi».

Då jobben min spurte om eg ville halde ein appell denne dagen, sa eg at «Det har eg aldri gjort før, så korfor i all verda tenker de at akkurat eg skal gjere det?». «Det er bra for deg,» sa dei, «det er bra å sette ord på korfor du gjer det du gjer. Korfor du held på med kunst.» Og eg kjente at det var eit altfor stort spørsmål å skulle besvare. Korfor held eg på med kunst? Eg kjente at pulsen begynte å auke, svetten begynte å renne og heile kroppen knytte seg av motvilligheit og eg svarte: «Det er klart eg kan gjere det.»

Den natta drøymte eg at eg mista jobben. Eg drøymte at då eg kom inn på prøvene til Gengangere, som vi held på å sette opp no, så hadde rolla mi, Snekker Engstrand, blitt erstatta med nokon andre. Og det var ikkje ein gong ein skodespelar som hadde tatt rolla mi, det var Snekker Andersen. Regissøren argumenterte for at det var betre å velge ein snekkar som publikum kjente til frå før, enn ein ukjent skodespelar som hadde drite seg ut på Arendalsveka.

Midt på natta vaknar eg og lovar både Gud, Ibsen og Prøysen at eg skal gjere mitt yttarste for å forsvare kunstens eigenverdi under Kulturdagen på Munken.

Korfor held eg på med kunst? Korfor er kunst viktig? Korfor klarer eg ikkje å gi eit enkelt svar på dette?

Eg fekk ikkje til å sove igjen. Så eg går ut på balkongen og ser opp på månen, som eg ofte gjer når hodet kjennest tankefullt og masete. Og eg seier til meg sjølv at sett frå månen, er jorda ganske liten og mine personlege problem ganske så ubetydelege.

Eg ser for meg at eg heller står på månen denne natta. Og eg tar fram mobilen og googlar bilder av korleis det ville sett ut rundt meg: eit øde landskap av stein, fjell og krater. Så stille og fredeleg det måtte vere.

Og eg finn ut at dei første nærbilda av månen blei tatt i 1966. Det er eit år midt i romkappløpet mellom USA og Sovjet. Og sonden Luna 9 blir det første som landar på månen utan å krasje. Og det er Luna 9 som tar dei første bildene av månens overflate som eg no har i mi eiga handflate.

Kva ellers skjedde i 1966, lurer eg på.

Og eg les at det er første gong det står på ein sigarettpakke at «Røyking kan vere skadeleg for helsa di» og eg les at det er året Walt Disney døyr av lungekreft.

Eg les at det er året Indira Gandhi blir statsminister i India og det er nok eit år utan stemmerett for kvinner i Sveits.

Eg les at det er året John Lennon uttaler at «Beatles er større enn Jesus», året då ungdommar i Bibelbeltet brenn «Yellow Submarine» på bålet og det året Beatles held sin siste konsert.

Eit år USA slepp hundrevis av bomber over Nord-Vietnam. Eit år tusenvis av menneske demonstrerer i gatene.

Og det er året Olav H. Hauge sit ved sitt skrivebord innerst i ein fjord i det vestlege Noreg og skriv elleve korte linjer som blir til eit dikt med tittelen «Den draumen».

Og ute på balkongen under månen står eg og les dette diktet høgt for meg sjølv. Diktet eg har lese og høyrt så mange gonger, at eg eigentleg burde kunne det utenat.

Og med openbart dårlig dømmekraft tenker eg at kanskje eg berre skal lese dette diktet i staden for å skrive ein appell? Nei, det kan eg ikkje gjere. Det ville jo vore den mest lettvinte og klisjefylte tingen å gjere for ei forsamling med kunst og kulturfolk.

For eg er ikkje akkurat aleine om å ha høyrt dette diktet på skulen, i bursdagar, i bryllup, på opningar, avslutningar, radio, tv og ikkje minst i andre sine appellar. Det er diktet NRK kåra til Noregs mest populære dikt gjennom tidene. Eit av våre nasjonalklenodium.

Men når dette diktet treff så mange og så breitt, vil det jo seie at diktet fortel noko om oss. Olav H. Hauge har klart å få eit heilt folk til å bli einige om noko. Ei felles oppleving av det å vere menneske.

Og slik eg les desse elleve linjene, handlar det om det som held oss menneske oppe gjennom vårt korte liv på jorda. Det som overlever motgang, urettferd, krig og katastrofar. At vi menneske ber på ein ibuande lengsel om at det ein dag skal skje noko vidunderleg. «At me ei morgonstund skal glida inn på ein våg me ikkje har visst um.»

Og eg tenker at dette kanskje er eit svar på korfor eg har valt å halde på med kunst. «Ein våg me ikkje har visst um». Kanskje kunstnaren er som ein ambassadør for «vågen me ikkje visste um». Ein ambassadør som utfordrar måten vi ser verda på, viser nye måtar å tenke på. Halde håpet levande.

Og eg finn eit sitat av tidlegare operasjef Per Boye Hansen: «Kunst er den staden der vi gjenkjenner oss i det vi ikkje kjenner frå før.»

Ja, ambassadøren for den ukjente vågen skal få oss til å vakne, stille spørsmål, bli sjokkert, kjenne ubehag. Eller som forfattaren Susan Sontag skreiv «(... ) gjere oss nervøse.» Men «Ved å redusere kunstverket til dets innhald og deretter tolke det, temmer ein kunstverket».

For kunsten lar seg kanskje ikkje bli tolka. Kanskje den ikkje kan bli forstått. Iallfall ikkje i eit Excel- ark, i årsoppgåver, strategiplanar og vedtekter.

«Bring noko uforståeleg inn i verda» som filosofen Deleuze sa.

Og viss vi vil ha kunst overhodet, er ambisiøs på dens vegner, må vi la kunstnarar tråkke opp nye vegar. Og kor den vegen går, er det berre kunstnaren sjølv som skal bestemme. Viss ikkje ender vi opp med noko som ikkje kan kallast for kunst, berre nok eit sjølvbekreftande produkt.

Og ute på balkongen har det begynt å bli lyst og månen ser gjennomsiktig ut. Eg takkar den for å ha tatt meg med til 1966 denne natta, og tenker at no det er på tide å legge seg. Eg går inn, setter meg i sofaen og set på partileiardebatten frå Arendal.

Dei diskuterer formuesskatt, matprisar, tannhelse, Oljefondet og kven som burde styre landet vårt dei komande åra. Nei, kunst er ikkje det store samtaleemnet i år.

Og mens partileiarane snakkar og snakkar, kjenner eg at augelokka blir tunge og at kroppen smeltar ned i sofaputene. Og eg tenker at appellen for kunstens eigenverdi, den får morgondagen ta seg av.

Og eg høyrer Jonas Gahr Støre ta ordet og seier:

Det er den draumen me ber på

Så bryt Sylvi Listhaug inn og seier:

at noko vedunderleg skal skje, at det må skje –

Og Erna og Trygve og Kirsti kastar seg på:

at tidi skal opna seg, at hjarta skal opna seg, at dører skal opna seg,

Og Guri, Marie, Arild og Dag Inge overtar:

at berget skal opna seg, at kjeldor skal springa – at draumen skal opna seg,

Så seier dei alle i kor:

at me ei morgonstund skal glida inn på ein våg me ikkje har visst um.