Lat oss ikkje snakke om det før me må

I ei ikonisk scene i frå Stanley Kubrick-skrekkfilmen The Shining, omfamnar karakteren til Jack Nicholson ei smellvakker

when the bleeding stops

Av Lovísa Osk Gunnarsdottír

Med Lovísa Ósk Gunnarsdóttir, Kristjana Stefánsdóttir, Ólöf Ingólfsdóttir, Sveinbjörg Þórhallsdóttir og mange fleire

Rosendal Teater, 5. februar 2022

ung kvinne. I omfamninga på baderommet med den urovekkande grønfargen eldast kvinna i løpet av nokre sekund til det uattkjennelege. På same måte som hjå forfattar Maggie Nelson brente denne scena seg fast hjå meg: «The image of that decaying, crackling crone, her arms outstreched in desire toward the man who is backing away, has stayed with me for three decades, as a type of friend. (…) She didn’t get the memo about being beyond wanting or being wanted.» I Lovísa Ósk Gunnarsdóttir sin førestilling When the bleeding stops på Rosendal Teater er me ikkje komen til lik-stadiet heilt enno – det er tema overgangsalder som blir aktivert. Likevel kom eg til å tenke på sitatet frå The Argonauts av Maggie Nelson fordi When the bleeding stops handsamar syn på det å bli eldre som kvinne og absurditeten i alt det som fylgjer med.

Polstring

Ved publikumsinnslepp hastar dei fleste, meg sjølv inkludert, bort på dei unummererte plassane. Fyst etter at eg har satt meg legg eg merke til Gunnarsdottír der ho står og helsar varmt på publikum som strøymer inn. Dei fleste er som meg mest opptekne av å finne plassane sine, nokon ensar ho ikkje i det heile teke. Det å vere gjennomsiktig er noko me skal kome tilbake til i løpet av kvelden. Gunnarsdottír står midt på scena, barbeint på eit mjukt kvitt golvteppe, som ein polstring ein har bruk for i prosessen det er å bli eldre som dansar. Poplåta «Dance monkey» av Tones and I spelar i loop. Bak ho står eit lerret for projeksjon, nokre enkle grøne planter rammar det heile inn til eit symmetrisk fyrsteinntrykk.

Det er eit under at eg kunne oversjå ho, for Gunnarsdottír har eit vinnande vesen som gjer at ublikum er med ho i det same forteljinga tek til om bakgrunnen hennar i dans. Publikum korar utan å måtte oppmodast til det når ho nynnar på «Daddy Cool» av Boney M. Når ho vender seg direkte mot ei venninne i salen skapar det ikkje ei kjensle av utanforskap eller intern, utilgjengeleg humor for oss andre, men bygger heller opp om den uformelle stemninga.

Ohrwurm

Gunnarsdóttir har dansa heile livet og har ei lang karriere i Iceland Dance Company bak seg. Teatersjef på Rosendal, Alexander Roberts, har tidlegare jobba på Island der han mellom anna var sentral i å bygge opp Reykjavík Dance Festival og jobba tett med den kunstnariske leiaren av IDC, Erna Ómarsdottír (sjå intervju Norsk Shakespearetidsskrift 4/2020). Det var mellom anna etter å ha turnert med Black Marrow av nettopp Ómarsdottír/Damien Jalet at endringar tok til å skje for Gunnarsdottír. Kroppen var ikkje lenger like uovervinneleg. På teppet dansar ho eit lite utdrag frå verket i frå den delen dei kalla «Maskina», frå ein fjerde posisjon på golvet hoppar ho oppover medan ho svaiar ryggen og gispar etter luft, opp og ned, det ser unekteleg brutalt ut for både knea og ryggen.

Etter ei alvorleg skade for tre år sidan der ho fekk prolaps både i nakken og korsryggen, tok ho til å revurdere sitt eige forhold til dans, kropp og det å bli eldre. Ho utvikla det ho kalla ein heilande praksis, med dans i eiga stove, som ho inviterte fleire kvinner i overgangsalder og eldre i det islandske miljøet til å vere med på og gjere sine tolkingar av. I førestillinga på Rosendal Teater er òg norske kvinner invitert med. Gunnarsdottír er dermed ikkje åleine på scena i kveld – projisert på lerretet får me sjå snuttar av både pensjonerte profesjonelle dansarar og amatørar, filma i sine eigne heimar. Deira idiosynkratiske tolkingar av oppgåva har overskot, danseglede, sjarm. Formatet gjer til at humor i det uperfekte kan oppstå, til dømes når det blir krøll i teknikken og kameraet deira dett i bakken, eller når me høyrer, men ikkje ser, den karakteristiske lyden av å trykke seg fram til riktig spor på eit stereoanlegg med CD, som vitnar om at tida har gått. Andre må vente på at reklamen på YouTube skal gå over slik at dei kan få fram den låten dei har hatt på hjernen og vil danse til, som spenner breitt frå Carmina Burana til Whitney Houston.

Betent

Dei personlege openbaringane Gunnarsdottír har hatt kring det betente temaet overgangsalder kjem fram i fleire tragikomiske anekdotar i performanceføredraget: Om doktorar som nektar å snakke om emnet «until we must», om googling og erfaringsutvekslingar med andre kvinner som opplevde det nye i å bli gjennomsiktig i det ein entrar ein kafé, om det ikkje særlig vellukka forsøket på å bringe opp det pikante temaet under eit middagsselskap. Mangelen på tilgjengeleg informasjon, neglisjering i vitskap og feildiagnosar går att, som når ei kvinne etter mange legebesøk opplevde å få vurdert om ho hadde kreft, før det endeleg vart stadfesta at symptoma hennar i verkelegheita handla om overgangsalderen. Med poeng som desse, fulle av vidd, framfører Gunnarsdottír det absurde i at det visst berre er å «velge seg eit hjørne og førebu seg på døden» fyst som sist når overgangsalderen inntreff. Det fysiske er ein del av biletet under historieforteljingane, men mest for å bygge opp om det som allereie blir sagt, som fylgjer ei kronologisk rekkjefylgje. Kvifor, lurer eg på, forskar ikkje Gunnarsdottír meir i det fysiske uttrykket, å kroppsleggjere erfaringane i større grad? Her ligg det definitivt eit unytta potensiale for meir komplekse fysiske sekvensar som kunne ha erstatta eller fylt ut deler av teksten.

Å ha det bra

Midtvegs i førestillinga skjer det eit brot der scenografien ryddast vekk, Gunnarsdottír forsvinn og videoane frå stovene tek over, projisert simultant på tre av rommet sine veggar. Under pandemien har det florert med videoar av dans på nettet, alt frå spede forsøk på å oppretthalde rave-kulturen til dansekunstnarar som held fram med å uttrykkje seg. Det har skapa ein metthet på estetikken og for meg har det blitt ei stadfesting av mediumet sine svakheitar til å formidle dans og eit brennande ynskje om å erstatte det med the real deal. Det er òg tilfellet her, i blant blir videoane for lange og for like og sjølv om dei gjer seg betre når dei fyller heile rommet, lurer eg på om ideen hadde fungert betre som ein installasjon enn eit scenisk verk. Det kjem difor som ein forløysing i det ein av dansarane frå filmen plutseleg manifesterer seg i levande live på scena, og fleire av dei andre kjem til i det som blir ein dansefest til technomusikk. Overraskinga når kvinnene sprett fram frå sidene gir førestillinga sitt klimaks. Men det er òg ved dette punktet – noko brått og konklusjonslaust – at førestillinga er over.

Med sine knappe 40 minuttar rekk ikkje When the bleeding stops å gå i djupna av tematikken eller kome med banebrytande sceniske poeng. Stykket går heller ikkje i dialog med initiativ som allereie finst kring dans og det å bli eldre, til dømes Age on Stage* i Stockholm, eller Dance on Ensemble i Berlin. Ageism er eit etablert omgrep og vekker eit stort engasjement, noko ein særlig har sett dei siste åra som ein del av den interseksjonelle debatten. Det er ikkje nødvendig å rekke å vere innom heile spekteret av tematikken i løpet av ei førestilling, men When the bleeding stopsbikkar til tider over i det eg oppfattar som ein terapeutisk visjon der det fyst og fremst handlar om å ha det bra. Er det meininga at det skal vere lett? Uansett korleis ein vrir og vender på det, er det faktum at me eldast litt for kvar augneblink, at me nærmar oss døden heile tida, skremmande. Å omfamne frykta for døden og dei vanskelege sidene ved aldring kan ha ein ibuande kraft i seg. Det får lite plass i dette verket. Eg kjenner meg unekteleg opplyfta og glad når eg forlet Rosendal Teater og går ut i dei feststemde Trondheimsgatene. Energi, livsglede og vitalitet skal ein kunne kjenne på i alle aldrar og uansett bakgrunn, og visst skal me feire, hylle, danse og rope. Men me har lov til å vere litt redde samtidig.